Anahtar Kelimeler
ihtiyaç analizi
program geliştirme
ortaokul öğrencileri
Öz
Amaç: Bu çalışma, ortaokul öğrencilerinin dijital bağımlılık konusundaki farkındalık eğitimi ihtiyaçlarını belirlemeyi amaçlamıştır.
Yöntem: Araştırmada karma yöntem deseni kullanılmıştır. Nicel boyut tarama modeline, nitel boyut ise durum çalışmasına dayalıdır. Çalışma grubu, nicel kısımda 292 ortaokul öğrencisinden, nitel kısımda ise 8 okul psikolojik danışmanı ve 8 akademisyenden oluşan 16 katılımcıdan oluşmaktadır. Veri toplama aracı olarak Kişisel Bilgi Formu, Çocuklar İçin Dijital Bağımlılık Ölçeği ve Yarı Yapılandırılmış Görüşme Formu kullanılmıştır. Nicel veriler betimsel istatistiklerle, nitel veriler ise betimsel analiz yöntemiyle değerlendirilmiştir.
Bulgular: Öğrencilerin en çok kullandığı dijital cihazlar sırasıyla cep telefonu, TV, bilişim teknolojileri araçları ve oyun konsoludur. Katılımcıların %24,3'ü günlük dijital cihaz kullanmadığını, %57,2'si bir saat, %14,7'si iki saat, %3,8'i ise üç saat kullandığını belirtmiştir. Öğrencilerin riskli dijital cihaz kullanım düzeyinin düşük olduğu tespit edilmiştir. Araştırma sonucunda, kazanım, içerik, öğrenme-öğretme süreci ve ölçme-değerlendirme boyutlarını içeren altı temalı bir eğitim programı önerisi geliştirilmiştir.
Sonuç: Elde edilen bulgular doğrultusunda, dijital bağımlılık farkındalık programının hazırlanması ve öncelikle sekizinci sınıflardan başlayarak diğer kademelerde uygulanması önerilmektedir.
Referanslar
Yılmaz M, Yılmaz M, Aktan O. Ortaokullarda uygulanan bağımlılıkla mücadele programının etkililiğinin değerlendirilmesi. International Children’s Rights Congress (CRC), 2017: 34-45.
Korkmaz A. Dijital Bağımlılık: Dijital Bağımlılar İçin İletişim Önerileri. 1. Baskı. Ankara: İksad Yayınevi, 2023.
Sümer N, Oruçlular Y, Çapar T. Bağlanma ve bağımlılık: kuramsal çerçeve ve derleme çalışması. Bağımlılık Dergisi 2015; 16(4): 192-209.
Ektiricioğlu C, Arslantaş H, Yüksel R. Ergenlerde çağın hastalığı: teknoloji bağımlılığı. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2020; 29(1): 51-64.
Karakose T, Tülübaş T, Papadakis S. Revealing the intellectual structure and evolution of digital addiction research: an integrated bibliometric and science mapping approach. Int J Environ Res Public Health 2022; 19(22): 14883.
Almourad MB, McAlaney J, Skinner T, et al. Defining digital addiction: key features from the literature. Psihologija 2020; 53(3): 237-253.
WHO. International Classification of Diseases for Mortality and Morbidity Statistics. World Health Organization, 2018.
Türkiye İstatistik Kurumu Hanehalkı Bilişim Teknolojileri (BT) Kullanım Araştırması, 2023. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hanehalki-Bilisim-Teknolojileri-(BT)-Kullanim-Arastirmasi-2023-49407 (Accessed: 11.04.2025).
Digital 2023 Global Overview Report, 2023. https://wearesocial.com/wp-content/uploads/2023/03/Digital-2023-Global-Overview-Report.pdf (Accessed: 11.04.2025).
Türkiye İstatistik Kurumu Hanehalkı Bilişim Teknolojileri (BT) Kullanım Araştırması, 2021. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hanehalki-Bilisim-Teknolojileri-(BT)-Kullanim-Arastirmasi-2021-37437 (Accessed: 10.04.2025).
Rugai J, Hamilton-Ekeke JT. A review of digital addiction: a call for safety education. Journal of Education and eLearning Research 2016; 3(1): 17-22.
Zıvalı C. Ortaokul Öğrencilerinin Dijital Bağımlılık Düzeylerinin Farklı Değişkenler Açısından İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Ana Bilim Dalı, 2024.
Çokkeser ŞP. Adölesanlarda Dijital Bağımlılık, Obezite, Kronotip ve Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Başkent Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Beslenme ve Diyetetik Ana Bilim Dalı, 2023.
Mustafaoğlu R, Yasacı Z. Dijital oyun oynamanın çocukların ruhsal ve fiziksel sağlığı üzerine olumsuz etkileri. Bağımlılık Dergisi 2018; 19(3): 51-58.
Akman E. 9-17 yaş aralığındaki çocukların dijital oyun bağımlılığının incelenmesi. X International Eurasian Educational Research Congress. 2023: 1669.
Paş B. Ergenlerin Dijital Bağımlılık Düzeyleri ile Özsaygıları ve Etkileşim Kaygıları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Malatya: İnönü Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Çocuk Gelişimi Ana Bilim Dalı, 2023.
Anderson M, Jiang J. Teens, social media & technology 2018. Pew Research Center. https://www.pewresearch.org/internet/2018/05/31/teens-social-media-technology-2018/ (Accessed 11.03.2025).
Twenge JM, Campbell WK. Associations between screen time and lower psychological well-being among children and adolescents: evidence from a population-based study. Prev Med Rep 2018; 12: 271-283.
Kuss DJ, Griffiths MD. Social networking sites and addiction: ten lessons learned. Int J Environ Res Public Health 2017; 14(3): 311-348.
Keskin AD. Oyun Bağımlılığı Müdahale Programının Ergenlerin Oyun Bağımlılığı ve Oyun Motivasyonu ile Duygusal Davranışsal Sorunlarına ve Annelerinin Düşüncelerine Etkisinin İncelenmesi. Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Çocuk Gelişimi Ana Bilim Dalı, 2019.
Karabulut A. Bağımlılık eğitiminin üniversite öğrencilerinin dijital bağımlılık düzeylerine etkisi. Tıbbi Sosyal Hizmet Dergisi 2023; 21: 1-25.
Neverkovich SD, Bubnova IS, Kosarenko NN, et al. Students’ internet addiction: study and prevention. Eurasia Journal of Mathematics, Science and Technology Education 2018; 14(4): 1483-1495.
Türkiye Bağımlılıkla Mücadele Eğitim Programı. https://tbm.org.tr/
Kaufman R, Guerra-López IJ. Needs Assessment for Organizational Success. 1. Baskı. Alexandria, VA: ASTD Press; 2013.
Şahin H. Eğitim programı geliştirme sürecinde önemli bir aşama: ihtiyaç belirleme. TED 2006; 22(22): 1-9.
Baki A, Gökçek T. Karma yöntem araştırmalarına genel bir bakış. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 2012; 11(42): 1-21.
Arslan A. Ortaöğretim öğrencilerinin dijital bağımlılık düzeyleri ve şiddet eğilimlerinin belirlenmesi. Journal of Computer and Education Research 2020; 8(15): 86-113.
Hocaoğlu N, Baysal EA. Nicel araştırma modelleri-desenleri. Ocak G (editör). Eğitimde Bilimsel Araştırma Yöntemleri. 1. Baskı, Ankara: Pegem Yayınevi, 2019: 66-123.
Subaşı M, Okumuş K. Bir araştırma yöntemi olarak durum çalışması. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2017; 21(2): 419-426.
Hawi NS, Samaha M, Griffiths MD. The digital addiction scale for children: development and validation. Cyberpsychol Behav Soc Netw 2019; 22(12): 771-778.
Kaçmaz C, Cumurcu B, Çelik OT. Çocuklar için dijital bağımlılık ölçeğinin Türkçeye uyarlanması: güvenirlik ve geçerlilik analizi. Bağımlılık Dergisi 2023; 24(4): 495-506.
Polat A. Nitel araştırmalarda yarı-yapılandırılmış görüşme soruları: soru form ve türleri, nitelikler ve sıralama. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2022; 22(Özel Sayı 2): 161-182.
Yıldırım A, Şimşek H. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, 1. Baskı. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2008.
George D, Mallery P. IBM SPSS Statistics 23 Step by Step: A Simple Guide and Reference, 1. Baskı. New York: Routledge, 2016.
Li, CH. Confirmatory factor analysis with ordinal data: comparing robust maximum likelihood and diagonally weighted least squares. Behavior Research Methods 2016; 48: 936-949.
Gürbüz S, Şahin F. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri, 5. Baskı. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2018.
Kalaycı Ş. SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri, 8.baskı. Ankara: Dinamik Akademi Yayıncılık, 2018.
Kline RB. Principles and Practice of Structural Equation Modeling, 1. Baskı. New York: Guilford Press, 2015.
OECD. 21st-century readers: developing literacy skills in a digital world. PISA, OECD Publishing; 2021.
Eyimaya AO, Irmak AY. Relationship between parenting practices and children's screen time during the COVID- 19 pandemic in Turkey. J Pediatr Nurs 2021; 56: 24-29.
Doğan S, Oktay Y. Liselere geçiş sınavı (LGS) hazırlık sürecinin değerlendirilmesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 2022; 11(2): 963-992.
Kaçmaz C. Dijital Bağımlılık Eğilimi Olan Ortaokul Öğrencilerinin Profilinin Çıkarılması. Doktora Tezi, Malatya: İnönü Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Çocuk Gelişimi Ana Bilim Dalı, 2022.
Marciano L, Dubicka B, Magis-Weinberg L, et al. Digital media, cognition, and brain development in adolescence. Nansen B, Smahel D, (ed.). Handbook of Children and Screens. 1. Baskı. Cham: Springer; 2025: 21-29.
Odgers CL, Schueller SM, Ito M. Screen time, social media use, and adolescent development. Annu Rev Dev Psychol 2020; 2(1): 485-502.
Güvendi B, Tekkurşun DG, Keskin B. Ortaokul öğrencilerinde dijital oyun bağımlılığı ve saldırganlık. OPUS International Journal of Society Researches 2019; 11(18): 1194-1217.
Cırıs V, Baskonus T, Kartal T, Taşdemir A. A study on digital game addictions of adolescents in the COVID-19 pandemic. J Educ Sci Environ Health 2022; 8(2): 168-186.
T.C. Millî Eğitim Bakanlığı. Bilişim teknolojileri ve yazılım dersi öğretim programı (ortaokul 5 ve 6. sınıflar), 2018.
Yeşilay Okulda Bağımlılığa Müdahale Programı. https://www.yesilay.org.tr/tr/obm (Accessed 10.04.2025).
Acar-Erdol T, Gözütok FD. Toplumsal cinsiyet eşitliği eğitim programının değerlendirilmesi. İlköğretim Online 2019; 18(4): 1497-1519.
Türkiye Bağımlılıkla Mücadele Programı Uygulayıcı Kılavuzu. https://tbm.org.tr/uygulayicilar (Accessed 12.04.2025).
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Telif Hakkı (c) 2025 Bağımlılık Dergisi