MADDE KULLANIMINA BAĞLI GELİŞEN PSİKOTİK BOZUKLUKTA ATİPİK ANTİPSİKOTİK TEDAVİSİ: BİR GÖZDEN GEÇİRME

Demet Dankı; Nesrin Dilbaz; Tuncer Okay; Çağlar Açıkgöz; Işıl Bilgin Erdinç; Şükran Telci

MADDE KULLANIMINA BAĞLI GELİŞEN PSİKOTİK BOZUKLUKTA ATİPİK ANTİPSİKOTİK TEDAVİSİ: BİR GÖZDEN GEÇİRME

Yazarlar

Demet Dankı Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi
Nesrin Dilbaz Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi
Tuncer Okay Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi
Çağlar Açıkgöz Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi
Işıl Bilgin Erdinç Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi
Şükran Telci Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi

Anahtar Kelimeler:

Psikoaktif madde- psikotik bozukluk- atipik antipsikotik

Özet

Psikoaktif madde kötüye kullanımı ya da bağımlılığı olanlardaki psikiyatrik bozukluk görülme sıklığı bağımlılığı olmayanların psikiyatrik bozukluk sıklığından 2.7 kat daha fazladır. Psikoaktif madde kullanım bozukluğuna en az bir psikiyatrik bozukluk eşlik etme sıklığı %70-75 arasında değişmektedir. Psikiyatrik bozukluk ve madde kullanım bozukluğunun birlikteliği klinik olarak önemlidir çünkü birlikteliğin hastalığın süresini ve tedavinin gidişatını olumsuz yönde etkilediği bilinmektedir. Psikoaktif madde kullanımına bağlı gelişen psikotik bozukluğun tanı konma ve tedavi edilme sıklığı artmaktadır. Mezokortikolimbik dopaminerjik yolak ve nükleus akkumbes gibi limbik yapıların madde bağımlılığının gelişmesinde rol oynayan pozitif pekiştirici etkiyi ortaya çıkaran ortak nöronal devre olduğuna inanılmaktadır. Atipik antipsikotik ilaçların ortak nöronal devreye etki göstermelerinin bulunması bu ilaçların madde bağımlılığında kullanılması yolunda araştırmalara yol açmıştır. Psikoaktif madde kullanımı sonucu gelişen psikotik bozukluğun tedavisinde atipik antsikotiklerin bu özellikleri de göz önünde bulundurulmakla birlikte D2 reseptörüne seçici etki göstermeleri, kognitif fonksiyonlara olumlu etkileri, serotoninerjik ve noradrenerjik reseptörler üzerindeki etkinlikleri -dolayısıyla duygu durum üzerinde olumlu etkilerinin olması, madde arama davranışı mekanizmasında rolü olabileceği düşünülen 5 HT3 reseptörüne afinite göstermeleri madde kullanımına bağlı psikotik bozukluk tedavisinde sıklıkla tercih edilmelerine neden olabilmektedir.
Bu gözden geçirme yazısında öncelikle madde kullanımına bağlı psikiyatrik bozukluklar, madde kullanımına bağlı gelişen psikotik bozukluğun patofizyolojisi ve kliniğinden bahsedilmesi sonrasında da literatürler ışığında madde kullanımına bağlı psikotik bozukluk tedavisinde atipik antipsikotik kullanımının tartışılması amaçlanmıştır.

Kaynaklar

Kayaalp SA. Rasyonel tedavi yönünden tıbbi farmakoloji.(8. baskı, 2. cilt) Ankara, Feryal Matbaacılık Sanayi ve Ticaret A.Ş., 1998: 1005- 1012.

Meyer RE. How to understand the relationship between psychopathology and addictive disorders: Another example of the chicken and the egg. In: Psychopathology and Addictive Disorder , Meyer RE (Ed) New York, Guilford, 1986 : 284-291.

Ebert MH, Loosen PT, Nurcombe B. Current psikiyatri tanı ve tedavi , Birsöz S (çeviren), 1. baskı, Ankara, Öncü Basımevi 2003; 18: 240.

Winokur G, Reichl T, Rimmer J, et al. Alcoholism: Diagnosis and familial psychiatric illness in 259 alcholic probands. Arch Gen Psychiatry 1970 ; 23: 104- 111.

MacDonald DI. Drugs, drinking and adolescence. Am J Dis Child 1984; 138:117- 125.

Boyle MH, Offord DR. Psychiatric disorder and substanc use in adolscence. Can J Psychiatry 1991; 36: 699-705.

Deykın EY, Buka SL, Zeena TH. Depressive illness among chemically dependent adolescents. Am J Psychiatry 1992; 149:1341-1347.

Kessler RC, Nelson CB, Warner LA, et al. Lifetime co-occurence of the DSM III R abuse and dependence with other psychiatric disorders in the National Comorbidty Survey. Arch Gen Psychiatry 1997; 54: 313-321.

Hugh Myrick, Kathlen Brady, Editorial Re-view:Current review of the comorbidity of affective, anxiety and substance disorders. Current Opin Psychiatry 2003; 16: 261-270.

Rabinowitz J, Bromet EJ, Lavella J et al. Prevalence and severity of substance use disorders and onset of psychosis in firstadmission psychotic patients. Psychol Med. 1998;28 :1411-1419.

Mathers DC, Ghodse AH, Caan AW. Cannabis use amongst a large sample of acute psychiatric admissions. Br J Addict 1991; 86: 779-784.

Devane WA, Dysarz FA, Johnson MR, et al. Determination and characterization of a cannabinoid receptor in rat brain. Mol Pharmacol 1988; 34: 605-13.

Dean B, Sundram S, Bradbury R, et al. Studies on (3H) CP-55940 binding in the human central nervous system; regional spesific changes in dansity of cannabinoid-1 receptors associated with schizophrenia and cannabis use. Neuroscience 2001; 103: 9-15.

Parrot AC, Sisk E, Turner JJ. Psychobiological problems in heavy ecstasy (MDMA) polydrug users. Drug Alcohol Depend 2000 ;60:105-110.

Mc Guire PK. Diversity of psychopathology associated with use of 3,4-methylenedioxy-methamphetamine (ecstasy). Br J Psychiatry 1994; 165: 837.

Reid MS, Ciplet D, O’Leary S, et al. Sensi-tazition in the psychosis-inducing effects of cocaine compared with measures of cocaine craving and cue reactivity. Am J Addict. 2004; 13(3):305-15.

Sekine Y, Minabe Y, Ouchi Y, et al. Association of dopamine transporter loss in the or-bitofrontal and dorsolateral prefrontal cortices with metamphetamine-related psychiatric symptoms. Am J Psychiatry 2003 ; 160: 1699-1701.

Thacore VR, Shukla SR. Cannabis psychosis and paranoid schizophrenia. Arch Gen Psychiatry 1976; 33: 383-386.

Rottanburg D, Robins AH, Ben-Arie O, et al. Cannabis-associated psychosis with hypomanic features. Lancet 1982; 2: 1364- 1366.

Arsenault L, Cannon M, Poulton R, et al. Cannabis use in adolescence and risk for adult psychosis:Longtidunal prospective study. BMJ 2002;325 :1212-1213.

Andreasson S, Allbeck P, Rydberg U. Schizophrenia in users and nonusers of cannabis: a longtidunal study in Stockholm County. Acta Psychiatr Scand 1989; 79:505-510.

Janssen PA. Addiction and the potential for therapeutic drug development. EXS 1994; 71: 361-370.

McEvoy JP, Freudenreich O, Levin ED, Rose JE. Haloperidol increases smoking in patients with schizophrenia. Psychopharmacology 1995; 119 :124-126.

Green AI, Zimmet SV, Strous RD, Schildkraut JJ. Clozapine for comorbid substance use disorder and schizophrenia: do patients with schizophrenia have a higher reward defiency syndrome that can be ameliorated by clozapine? Harv Rev Psychiatry 1999; 6:287-296.

Potvin S, Stip E, Roy JY. Clozapine, quetiapine and olanzapine among addicted schizophrenic patients: Towards testable hypotheses. Int Clin Psychopharmol 2003; 18: 121132.

Bhana N, Foster RH, Olney R, Plosker GL. Olanzapine: an updated review of its use in the management of schizophrenia. Drugs 2001; 61: 111-161.

Cutler AJ. Quetiapine effective in reducing anxiety:clinical evidence. Paper presented at the American Psychiatric Association Annual Meeting; 5-10 May 2001; New Orleans.

Johnson BA, Roache JD, Ait Daout N,et al. Ondansetron reduces the craving of biologically predisposed alcholics. Psychopharmacology 2000; 160: 408-413.

Bymaster FP, Bauzon D, Kennedy JS, et al. Potent antogonism of 5 HT3 and 5 HT6 receptors by olanzapine. Eur J Pharmacol 2001; 430: 341-349.

Meltzer HY, Mcgurk SR. The effects of clozapine, risperidone, and olanzapine on cognitive function in schizophrenia. Schizophr Bull 1999; 25: 233-255.

Bailey LG, Maxwell S, Brandabur MM. Substance abuse as a risk factor for tardive dyskinesia: a retrospecive analysis of 1027 patients. Psychopharmacol Bull 1997;33:177-181.

Green AI, Salomon MS, Brenner MJ, Rawlins K. Treatment of schizophrenia and comorbid substance use disorder. Curr Drug targets CNS neurol Disord. 2002 ;1:129-139.

Zimmet SV, Strous RD, Burgess ES, et al. Effects of clozapine on substance use in patients with schizophrenia and schizoaffective disorders. A retrospective study. J Clin Psychopharm 2000; 20: 94-98.

Drake RE, Xie H, McHugo GJ, Green AI. The Effects of clozapine on alcohol and drug use disorders among patients with schizophrenia. Schizophr Bull 2000; 26: 441-449.

Potvin S, Stip E, Roy JY. The effect of quetiapine on cannabis use in 8 drug-dependent psychotic patients. Can J Psychiatry 2004, 49:711.

Sattar SP, Bhatia SC, Petty F. Potential benefits of quetiapine in the treatment of substance dependence disorders. Rev Psychiatr Neurososcience 2004; 29: 452-457.

Noordsy DL, O’Keefe C. Effectiveness of combining atypical antipsychotics and psychosocial rehabilition in a community mental health center setting. J Clin Psychiatry 1999; 60 (suppl 19): 47-51.

MADDE KULLANIMINA BAĞLI GELİŞEN PSİKOTİK BOZUKLUKTA ATİPİK ANTİPSİKOTİK TEDAVİSİ: BİR GÖZDEN GEÇİRME